ΤΟ ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΚΟ ΑΡΧΕΙΟ ΤΟΥ ΠΕΙΡΑΜΑΤΙΚΟΥ ΣΧΟΛΕΙΟΥ ΠΑΝΕΠΙΣΤΗΜΙΟΥ ΑΘΗΝΩΝ
Το φωτογραφικό αρχείο του Πειραματικού Σχολείου Πανεπιστημίου Αθηνών συγκροτείται: α) Από πρωτότυπες ασπρόμαυρες και έγχρωμες φωτογραφίες της περιόδου 1930-2019 (GR_PSPA_F_) σχετικές με σχολικές γιορτές και παρελάσεις, αθλητικούς αγώνες, εκδρομές και εκπαιδευτικές εξορμήσεις, καθώς και με ευρωπαϊκά προγράμματα και πολιτιστικά δρώμενα. Οι φωτογραφίες αυτές είτε διακοσμούν εδώ και χρόνια διάφορους χώρους του σχολείου είτε ανακαλύφθηκαν σε αποθηκευτικούς χώρους του διδακτηρίου μετά από συστηματική έρευνα των μαθητών που συμμετείχαν στον Όμιλο Ιστορικού Αρχείου τα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας του (2017-2019). β) Από δωρεές αποφοίτων και διδασκόντων ή απογόνων τους (φωτογραφίες πρωτότυπες ή σε ψηφιακή μορφή) οι οποίες κατατέθηκαν στο Ι.Α. του σχολείου από το 2017 και έπειτα, δηλαδή απ’ όταν ξεκίνησε η λειτουργία του Ομίλου[1]. γ) Φωτογραφίες σε ψηφιακή μορφή της περιόδου 1926-1970 δημοσιευμένες σε έντυπα και εκδόσεις, οι οποίες συμπληρώνουν την τεκμηρίωση της σχολικής ζωής και της μορφής του διδακτηρίου κατά τα πρώτα πενήντα χρόνια λειτουργίας του σχολείου. Μέχρι στιγμής έχουν αποδελτιωθεί και σαρωθεί φωτογραφίες από τα Δημοσιεύματα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, από το δίτομο έργο της Εύης Δ. Σκληράκη για το σχολείο, από την Επετηρίδα του Συλλόγου Αποφοίτων Π.Σ.Π.Α., από τεύχη του περιοδικού «Η Φωνή του Πειραματικού Σχολείου», τα Ανάλεκτα των αποφοίτων του 1951, τις σημειώσεις του Κ. Φιλίππου (απόφ. του 1948) και από το διαδίκτυο[2]. Για τις φωτογραφίες αυτές βλ. αναλυτικά εδώ παρακάτω την ενότητα Η συλλογή "Φωτογραφίες Τεκμηρίωσης": Φωτογραφικό υλικό σε ψηφιακή μορφή για την τεκμηρίωση των φωτογραφιών του Ι.Α. Π.Σ.Π.Α.
Η συστηματική καταγραφή των φωτογραφιών βάσει ειδικά σχεδιασμένου δελτίου ξεκίνησε από το σχολικό έτος 2017-18 στο πλαίσιο λειτουργίας του Ομίλου Ιστορικού Αρχείου. Οι μαθητές του Ομίλου, με την καθοδήγηση της φιλολόγου Κατερίνας Κυριακού, ξεκίνησαν την καταγραφή από τις παλαιότερες φωτογραφίες της ομάδας α (1930-1950) και παρουσίασαν στη σχολική κοινότητα το αποτέλεσμα της δουλειάς τους στην ημερίδα «...εἰς ὅ φυλάσσεται τό ἀρχεῖον τοῦ Σχολείου»: Ανιχνεύοντας στις αρχειακές πηγές την ιστορία του Σχολείου μας, 1929-1989, Σάββατο, 19 Μαΐου 2018 [3]. Ο ενθουσιασμός που προκάλεσε η παρουσίαση του Ι.Α. κατά την ημερίδα αυτή έφερε στο Ι.Α. σημαντικές δωρεές ιδιωτών (κατηγορία φωτογραφιών β): το αρχείο της δασκάλας Αλεξάνδρας Μάνου, δωρεά της συνονόματης εγγονής της (GR_PSPA_MANOU_F_) με πρωτότυπες ασπρόμαυρες φωτογραφίες (1931-1957 περίπου), το ψηφιακό αρχείο του Αντώνη Λεγάκη με φωτογραφίες των ετών 1937-1941, δωρεά του γιου του και εγγονού του διευθυντή Π.Σ.Π.Α. Αναστασίου Λεγάκι (GR_PSPA_LEGAKIS_F_), καθώς και την αναμνηστική φωτογραφία της Στ΄ Γυμνασίου 1937-38, δωρεά του Ιωάννη Μοάτσου, γιου του Χαρίλαου Μοάτσου (ενός εκ των εικονιζομένων)[4]. Οι φωτογραφίες που δώρισε στο σχολείο η οικογένεια του Πέτρου Λόη (απόφ.1941) με αφορμή τις εκδηλώσεις στη μνήμη του αδελφού του, Δημήτρη Λόη (απόφ. 1940) κατεγράφησαν ως τμήμα της κατηγορίας φωτογραφιών α, καθώς το υλικό είχε ήδη ενσωματωθεί από χρόνια στον «ιστορικό» διάκοσμο του 1ου ορόφου του σχολείου[5].
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας (σχολ. έτη 2019-2020 και 2020-2021) η Κατερίνα Κυριακού αφενός ολοκλήρωσε την καταγραφή και τεκμηρίωση των παλαιότερων φωτογραφιών του Ι.Α. (1930-1950) καθώς και των φωτογραφιών των αρχείων Μάνου, Λεγάκι και Μοάτσου, αφετέρου ξεκίνησε τη σάρωση και καταγραφή των φωτογραφιών τεκμηρίωσης (κατηγορία γ, 1926-1970). Μέχρι στιγμής η εργασία αυτή έχει αποφέρει συνολικά 242 φωτογραφίες, μέσα από οποίες αναδύεται η καθημερινότητα του Π.Σ.Π.Α. από τον Μεσοπόλεμο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Η πληρέστερη τεκμηρίωση του φωτογραφικού υλικού προϋποθέτει τακτικές έρευνες στα διοικητικά βιβλία του σχολείου που φυλάσσονται στο Ι.Α. Π.Σ.Π.Α. (π.χ. Ημερολόγιο Δ/ντή Π.Σ.Π.Α., Εξερχόμενα Εποπτείας, Πράξεις Συλλόγου Διδασκόντων κ.τ.λ.) είτε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, όπου επίσης φυλάσσεται μέρος του αρχείου του σχολείου (π.χ. στο «Βιβλίον προβλεπομένων και εκτελεσθεισών εκδρομών», Βιβλία Εξερχομένων διαφόρων περιόδων κ.ά.). Ας σημειωθεί ότι άγνωστος αριθμός φωτογραφιών, στις οποίες αποτυπώνεται η λειτουργία του σχολείου και του Εργαστηρίου Πειραματικής Παιδαγωγικής κατά τον Μεσοπόλεμο, απόκειται στο Μουσείο Ιστορίας της Παιδείας του ΕΚΠΑ. Μέχρι στιγμής, από το υλικό αυτό γνωρίζουμε όσες φωτογραφίες έχει δημοσιεύσει η Εύη Σκληράκη στον δεύτερο τόμο του έργου της για το Πειραματικό Σχολείο[6].
Με την ευκαιρία της διημερίδας του Ι.Α. Π.Σ.Π.Α. τον Μάιο 2021 η σχολική κοινότητα και το κοινό γνώρισε τις φωτογραφίες του αρχείου της Αλεξάνδρας Μάνου[7], ενώ αρκετές από τις παλαιότερες φωτογραφίες του σχολείου συνόδευσαν τον απολογισμό των πρώτων τεσσάρων χρόνων της λειτουργίας του Ομίλου[8]. Μεγάλο μέρος του υλικού αυτού έχει ήδη αναρτηθεί με πλήρη υπομνηματισμό στην ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης και του αρχείου του Π.Σ.Π.Α. και είναι πλέον στη διάθεση της σχολικής κοινότητας και των ερευνητών.
Το φωτογραφικό αρχείο του Πειραματικού Σχολείου Πανεπιστημίου Αθηνών συγκροτείται: α) Από πρωτότυπες ασπρόμαυρες και έγχρωμες φωτογραφίες της περιόδου 1930-2019 (GR_PSPA_F_) σχετικές με σχολικές γιορτές και παρελάσεις, αθλητικούς αγώνες, εκδρομές και εκπαιδευτικές εξορμήσεις, καθώς και με ευρωπαϊκά προγράμματα και πολιτιστικά δρώμενα. Οι φωτογραφίες αυτές είτε διακοσμούν εδώ και χρόνια διάφορους χώρους του σχολείου είτε ανακαλύφθηκαν σε αποθηκευτικούς χώρους του διδακτηρίου μετά από συστηματική έρευνα των μαθητών που συμμετείχαν στον Όμιλο Ιστορικού Αρχείου τα δύο πρώτα χρόνια λειτουργίας του (2017-2019). β) Από δωρεές αποφοίτων και διδασκόντων ή απογόνων τους (φωτογραφίες πρωτότυπες ή σε ψηφιακή μορφή) οι οποίες κατατέθηκαν στο Ι.Α. του σχολείου από το 2017 και έπειτα, δηλαδή απ’ όταν ξεκίνησε η λειτουργία του Ομίλου[1]. γ) Φωτογραφίες σε ψηφιακή μορφή της περιόδου 1926-1970 δημοσιευμένες σε έντυπα και εκδόσεις, οι οποίες συμπληρώνουν την τεκμηρίωση της σχολικής ζωής και της μορφής του διδακτηρίου κατά τα πρώτα πενήντα χρόνια λειτουργίας του σχολείου. Μέχρι στιγμής έχουν αποδελτιωθεί και σαρωθεί φωτογραφίες από τα Δημοσιεύματα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, από το δίτομο έργο της Εύης Δ. Σκληράκη για το σχολείο, από την Επετηρίδα του Συλλόγου Αποφοίτων Π.Σ.Π.Α., από τεύχη του περιοδικού «Η Φωνή του Πειραματικού Σχολείου», τα Ανάλεκτα των αποφοίτων του 1951, τις σημειώσεις του Κ. Φιλίππου (απόφ. του 1948) και από το διαδίκτυο[2]. Για τις φωτογραφίες αυτές βλ. αναλυτικά εδώ παρακάτω την ενότητα Η συλλογή "Φωτογραφίες Τεκμηρίωσης": Φωτογραφικό υλικό σε ψηφιακή μορφή για την τεκμηρίωση των φωτογραφιών του Ι.Α. Π.Σ.Π.Α.
Η συστηματική καταγραφή των φωτογραφιών βάσει ειδικά σχεδιασμένου δελτίου ξεκίνησε από το σχολικό έτος 2017-18 στο πλαίσιο λειτουργίας του Ομίλου Ιστορικού Αρχείου. Οι μαθητές του Ομίλου, με την καθοδήγηση της φιλολόγου Κατερίνας Κυριακού, ξεκίνησαν την καταγραφή από τις παλαιότερες φωτογραφίες της ομάδας α (1930-1950) και παρουσίασαν στη σχολική κοινότητα το αποτέλεσμα της δουλειάς τους στην ημερίδα «...εἰς ὅ φυλάσσεται τό ἀρχεῖον τοῦ Σχολείου»: Ανιχνεύοντας στις αρχειακές πηγές την ιστορία του Σχολείου μας, 1929-1989, Σάββατο, 19 Μαΐου 2018 [3]. Ο ενθουσιασμός που προκάλεσε η παρουσίαση του Ι.Α. κατά την ημερίδα αυτή έφερε στο Ι.Α. σημαντικές δωρεές ιδιωτών (κατηγορία φωτογραφιών β): το αρχείο της δασκάλας Αλεξάνδρας Μάνου, δωρεά της συνονόματης εγγονής της (GR_PSPA_MANOU_F_) με πρωτότυπες ασπρόμαυρες φωτογραφίες (1931-1957 περίπου), το ψηφιακό αρχείο του Αντώνη Λεγάκη με φωτογραφίες των ετών 1937-1941, δωρεά του γιου του και εγγονού του διευθυντή Π.Σ.Π.Α. Αναστασίου Λεγάκι (GR_PSPA_LEGAKIS_F_), καθώς και την αναμνηστική φωτογραφία της Στ΄ Γυμνασίου 1937-38, δωρεά του Ιωάννη Μοάτσου, γιου του Χαρίλαου Μοάτσου (ενός εκ των εικονιζομένων)[4]. Οι φωτογραφίες που δώρισε στο σχολείο η οικογένεια του Πέτρου Λόη (απόφ.1941) με αφορμή τις εκδηλώσεις στη μνήμη του αδελφού του, Δημήτρη Λόη (απόφ. 1940) κατεγράφησαν ως τμήμα της κατηγορίας φωτογραφιών α, καθώς το υλικό είχε ήδη ενσωματωθεί από χρόνια στον «ιστορικό» διάκοσμο του 1ου ορόφου του σχολείου[5].
Κατά τη διάρκεια της πανδημίας (σχολ. έτη 2019-2020 και 2020-2021) η Κατερίνα Κυριακού αφενός ολοκλήρωσε την καταγραφή και τεκμηρίωση των παλαιότερων φωτογραφιών του Ι.Α. (1930-1950) καθώς και των φωτογραφιών των αρχείων Μάνου, Λεγάκι και Μοάτσου, αφετέρου ξεκίνησε τη σάρωση και καταγραφή των φωτογραφιών τεκμηρίωσης (κατηγορία γ, 1926-1970). Μέχρι στιγμής η εργασία αυτή έχει αποφέρει συνολικά 242 φωτογραφίες, μέσα από οποίες αναδύεται η καθημερινότητα του Π.Σ.Π.Α. από τον Μεσοπόλεμο μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του 1970. Η πληρέστερη τεκμηρίωση του φωτογραφικού υλικού προϋποθέτει τακτικές έρευνες στα διοικητικά βιβλία του σχολείου που φυλάσσονται στο Ι.Α. Π.Σ.Π.Α. (π.χ. Ημερολόγιο Δ/ντή Π.Σ.Π.Α., Εξερχόμενα Εποπτείας, Πράξεις Συλλόγου Διδασκόντων κ.τ.λ.) είτε στα Γενικά Αρχεία του Κράτους, όπου επίσης φυλάσσεται μέρος του αρχείου του σχολείου (π.χ. στο «Βιβλίον προβλεπομένων και εκτελεσθεισών εκδρομών», Βιβλία Εξερχομένων διαφόρων περιόδων κ.ά.). Ας σημειωθεί ότι άγνωστος αριθμός φωτογραφιών, στις οποίες αποτυπώνεται η λειτουργία του σχολείου και του Εργαστηρίου Πειραματικής Παιδαγωγικής κατά τον Μεσοπόλεμο, απόκειται στο Μουσείο Ιστορίας της Παιδείας του ΕΚΠΑ. Μέχρι στιγμής, από το υλικό αυτό γνωρίζουμε όσες φωτογραφίες έχει δημοσιεύσει η Εύη Σκληράκη στον δεύτερο τόμο του έργου της για το Πειραματικό Σχολείο[6].
Με την ευκαιρία της διημερίδας του Ι.Α. Π.Σ.Π.Α. τον Μάιο 2021 η σχολική κοινότητα και το κοινό γνώρισε τις φωτογραφίες του αρχείου της Αλεξάνδρας Μάνου[7], ενώ αρκετές από τις παλαιότερες φωτογραφίες του σχολείου συνόδευσαν τον απολογισμό των πρώτων τεσσάρων χρόνων της λειτουργίας του Ομίλου[8]. Μεγάλο μέρος του υλικού αυτού έχει ήδη αναρτηθεί με πλήρη υπομνηματισμό στην ιστοσελίδα της βιβλιοθήκης και του αρχείου του Π.Σ.Π.Α. και είναι πλέον στη διάθεση της σχολικής κοινότητας και των ερευνητών.
Η συλλογή "Φωτογραφίες Τεκμηρίωσης": Φωτογραφικό υλικό σε ψηφιακή μορφή για την τεκμηρίωση των φωτογραφιών του Ι.Α. Π.Σ.Π.Α.
Στο πλαίσιο της συστηματικής καταγραφής και επεξεργασίας/τεκμηρίωσης των φωτογραφιών του Ι.Α. Π.Σ.Π.Α., ξεκίνησε τον Φεβρουάριο 2021 η φωτογράφιση ή σάρωση φωτογραφιών σχετικών με τη λειτουργία του σχολείου και την καθημερινή ζωή των μαθητών, οι οποίες έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα, ιστοσελίδες κ.λπ. Το εν λόγω υλικό περιλαμβάνεται στο ηλεκτρονικό ευρετήριο αυτής της ιστοσελίδας ως ψηφιακή συλλογή αρχειακού υλικού (Κωδικός Αναγνώρισης: GR_PSPA_FT_)
Οι πρωτότυπες φωτογραφίες είτε ανήκουν σε ιδιώτες (π.χ. απόφοιτους του Π.Σ.Π.Α.) είτε περιλαμβάνονται στο αρχειακό υλικό που απόκειται στο Εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής ΕΚΠΑ (και δεν είναι προσβάσιμο προς το παρόν) και έχουν δημοσιευτεί στον Τύπο, σε βιβλία ή περιοδικά. Γενικά πρόκειται για υλικό που δεν έχει κατατεθεί, πρωτότυπο ή σε ψηφιακή μορφή, στο Ι.Α. του σχολείου.
Η φωτογράφιση των φωτογραφιών από τα έντυπα, καθώς και η αντιγραφή από το διαδίκτυο έγινε από τη φιλόλογο Κατερίνα Κυριακού (από τα έντυπα, με κάμερα κινητού τηλεφώνου Xiaomi Redmi 9) και η σάρωση ορισμένων από αυτές από τον φιλόλογο Γιώργο Δουλφή. Για όλες τις φωτογραφίες συντάχθηκαν λεζάντες (ανεξάρτητα από το αν υπήρχαν στις δημοσιεύσεις) και επιχειρήθηκε η διασταύρωση των παρεχόμενων πληροφοριών με τη βοήθεια αφενός των βιβλίων της Διοίκησης του σχολείου (Ημερολόγιο Δ/ντή (1932-1970), Εξερχόμενα Εποπτείας, Πράξεις Συλλόγου Διδασκόντων), αφετέρου του βιβλίου της Εύης Σκληράκη και του μαθητικού περιοδικού «Η Φωνή του Πειραματικού».
Οι φωτογραφίες προέρχονται από τα εξής έντυπα και ιστοσελίδες:
Στο πλαίσιο της συστηματικής καταγραφής και επεξεργασίας/τεκμηρίωσης των φωτογραφιών του Ι.Α. Π.Σ.Π.Α., ξεκίνησε τον Φεβρουάριο 2021 η φωτογράφιση ή σάρωση φωτογραφιών σχετικών με τη λειτουργία του σχολείου και την καθημερινή ζωή των μαθητών, οι οποίες έχουν δημοσιευτεί σε έντυπα, ιστοσελίδες κ.λπ. Το εν λόγω υλικό περιλαμβάνεται στο ηλεκτρονικό ευρετήριο αυτής της ιστοσελίδας ως ψηφιακή συλλογή αρχειακού υλικού (Κωδικός Αναγνώρισης: GR_PSPA_FT_)
Οι πρωτότυπες φωτογραφίες είτε ανήκουν σε ιδιώτες (π.χ. απόφοιτους του Π.Σ.Π.Α.) είτε περιλαμβάνονται στο αρχειακό υλικό που απόκειται στο Εργαστήριο Πειραματικής Παιδαγωγικής ΕΚΠΑ (και δεν είναι προσβάσιμο προς το παρόν) και έχουν δημοσιευτεί στον Τύπο, σε βιβλία ή περιοδικά. Γενικά πρόκειται για υλικό που δεν έχει κατατεθεί, πρωτότυπο ή σε ψηφιακή μορφή, στο Ι.Α. του σχολείου.
Η φωτογράφιση των φωτογραφιών από τα έντυπα, καθώς και η αντιγραφή από το διαδίκτυο έγινε από τη φιλόλογο Κατερίνα Κυριακού (από τα έντυπα, με κάμερα κινητού τηλεφώνου Xiaomi Redmi 9) και η σάρωση ορισμένων από αυτές από τον φιλόλογο Γιώργο Δουλφή. Για όλες τις φωτογραφίες συντάχθηκαν λεζάντες (ανεξάρτητα από το αν υπήρχαν στις δημοσιεύσεις) και επιχειρήθηκε η διασταύρωση των παρεχόμενων πληροφοριών με τη βοήθεια αφενός των βιβλίων της Διοίκησης του σχολείου (Ημερολόγιο Δ/ντή (1932-1970), Εξερχόμενα Εποπτείας, Πράξεις Συλλόγου Διδασκόντων), αφετέρου του βιβλίου της Εύης Σκληράκη και του μαθητικού περιοδικού «Η Φωνή του Πειραματικού».
Οι φωτογραφίες προέρχονται από τα εξής έντυπα και ιστοσελίδες:
- H λειτουργία του Πειραματικού Σχολείου κατά τα έτη 1929-1930, Δημοσιεύματα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Α΄, εκδ. οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1933.
- H λειτουργία του Πειραματικού Σχολείου κατά τα έτη 1929-1930, Δημοσιεύματα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. B΄, εκδ. οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1933.
- H λειτουργία του Πειραματικού Σχολείου εν θεωρία και πράξει. Ανάλυσις μέτρων εφαρμοζομένων εν αυτώ. Δημοσιεύματα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Γ΄, εκδ. οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1936.
- H λειτουργία του Πειραματικού Σχολείου εν θεωρία και πράξει. Ανάλυσις μέτρων εφαρμοζομένων εν αυτώ. Δημοσιεύματα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Δ΄, εκδ. οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1937.
- Εύη Δ. Σκληράκη, Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών. Οδοιπορικό μέσα στο χρόνο, εκδ. Σμίλη, Αθήνα 1994, τ. Α΄-Β΄.
- Σύλλογος Αποφοίτων Π.Σ.Π.Α., Επετηρίδα των αποφοίτων του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών [τόμος για τα 50 χρόνια λειτουργίας του σχολείου 1929-1979], Αθήνα 1980.
- Περιοδικό «Η Φωνή του Πειραματικού Σχολείου» (διάφορα τεύχη 1951-1954).
- Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών - Ιστορικά Ανάλεκτα της τάξης που αποφοίτησε το 1951, Αθήνα 2001.
- https://www.pspa.gr/sxoliki-zwi/ (ιστοσελίδα Συλλόγου Αποφοίτων Π.Σ.Π.Α.).
- Π.Σ.Π.Α. - Ενθύμια από την τάξη Γυμνασίου 1940-1948, από τον Κωνσταντίνο Α. Φιλίππου, Δεκέμβριος 2002 (φωτοτυπημένες σελίδες σε πλαστικό κλασέρ με κείμενα μαθητών, σχόλια για τους καθηγητές τους και λίγες φωτογραφίες)
Επιμέλεια Φωτογραφικού Αρχείου Π.Σ.Π.Α.: Κατερίνα Κυριακού, φιλόλογος
ΣΗΜΕΙΩΣΕΙΣ
[1] Είχε προηγηθεί το 2014 η καθηγήτρια Γερμανικών Σοφία Κορσαββίδου, η οποία, αποχωρώντας από την Υπηρεσία το 2014, εμπιστεύθηκε στη Διεύθυνση του σχολείου το σύνολο των φωτογραφιών που έβγαζε η ίδια σε όσες εκπαιδευτικές εξορμήσεις είχε λάβει μέρος ως συνοδός καθηγήτρια, καθώς και σε όλες τις εκδηλώσεις του σχολείου το χρονικό διάστημα 2000-2014 (GR_PSPA_KORSAVIDOU_F_).
[2] Δημοσιεύματα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Γ΄, εκδ. οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1936.
Εύη Δ. Σκληράκη, Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών. Οδοιπορικό μέσα στο χρόνο, εκδ. Σμίλη, Αθήνα 1994, τ. Α΄-Β΄.
Σύλλογος Αποφοίτων Π.Σ.Π.Α., Επετηρίδα των αποφοίτων του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών [τόμος για τα 50 χρόνια λειτουργίας του σχολείου 1929-1979], Αθήνα 1980.
«Η Φωνή του Πειραματικού Σχολείου» (τεύχη 1950-1954).
Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών - Ιστορικά Ανάλεκτα της τάξης που αποφοίτησε το 1951, Αθήνα 2001 και Π.Σ.Π.Α. - Ενθύμια από την τάξη Γυμνασίου 1940-1948, από τον Κωνσταντίνο Α. Φιλίππου, Δεκέμβριος 2002 (φωτοτυπημένες σελίδες σε πλαστικό κλασέρ με κείμενα μαθητών, σχόλια για τους καθηγητές τους και λίγες φωτογραφίες).
[3] Είχε προηγηθεί μικρή έκθεση φωτογραφικού υλικού και παρουσίαση του δελτίου καταγραφής από τους μαθητές του Ομίλου με την ευκαιρία της Ημερίδας του Συλλόγου Αποφοίτων «Πάντων μέτρον άνθρωπος» (Σάββατο, 21 Απριλίου 2018).
[4] Η φωτογραφία παραχωρήθηκε στο Ι.Α. με πρωτοβουλία του Συλλόγου Αποφοίτων μετά τη διημερίδα του Ομίλου Ι.Α. Π.Σ.Π.Α., «Σχολεία και Αρχεία: Ανάπτυξη αρχειακής συνείδησης και έρευνα της σχολικής ιστορίας στον 21ο αιώνα» (21-22 Μαϊου 2021).
[5] Για τον Δημήτρη Λόη βλ. Γ. Δουλφής - Μ. Κεκροπούλου, «Σελίδες Κατοχής από ένα επιταγμένο σχολείο: Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών», ΤΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Τα χρόνια του Πολέμου και της Κατοχής, Πρακτικά Ημερίδας (Σάββατο 19 Οκτωβρίου 2013), Αθήνα 2015. Για την εκδήλωση μνήμης του 2004, βλ. https://www.pspa.gr/alumni-pspa-dimitris-lois-event-2004/. Σε ανάλογη εκδήλωση του 2013 δόθηκε το όνομα του Δ. Λόη στην αίθουσα 1 του πρώτου ορόφου του διδακτηρίου και έξω από αυτήν αναρτήθηκε κάδρο με φωτογραφίες που δώρισε η οικογένεια Λόη (GR_PSPA_F_0033-0039). Τέλος, κατά τη διάρκεια απολύμανσης του σχολείου λόγω της πανδημίας covid (Ιανουάριος 2021) ανακαλύφθηκαν φωτογραφίες που είχε τραβήξει ο Πέτρος Λόης και είχαν επίσης δωρηθεί στο σχολείο από την οικογένειά του (GR_PSPA_F_0027-0030).
[6] Σκληράκη, ό.π., τ΄Β΄, σ. 357 και 359-369. Οι φωτογραφίες αυτές σαρώθηκαν και καταγράφηκαν ως Φωτογραφίες Τεκμηρίωσης Ι.Α. Π.Σ.Π.Α. αρ. 73-98.
[7] Κατερίνα Κυριακού, Η σχολική καθημερινότητα μέσα από το φωτογραφικό αρχείο της Αλεξάνδρας Μάνου, «Σχολεία και Αρχεία» ό.π.
[8] Ν.Ανδριώτης-Γ.Δουλφής-Κ. Κυριακού, Όμιλος Ιστορικού Αρχείου Π.Σ.Π.Α.: Τέσσερα χρόνια λειοτυργίας, «Σχολεία και Αρχεία» ό.π.
[1] Είχε προηγηθεί το 2014 η καθηγήτρια Γερμανικών Σοφία Κορσαββίδου, η οποία, αποχωρώντας από την Υπηρεσία το 2014, εμπιστεύθηκε στη Διεύθυνση του σχολείου το σύνολο των φωτογραφιών που έβγαζε η ίδια σε όσες εκπαιδευτικές εξορμήσεις είχε λάβει μέρος ως συνοδός καθηγήτρια, καθώς και σε όλες τις εκδηλώσεις του σχολείου το χρονικό διάστημα 2000-2014 (GR_PSPA_KORSAVIDOU_F_).
[2] Δημοσιεύματα του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών, τ. Γ΄, εκδ. οίκος Δ. Δημητράκου Α.Ε., Αθήναι, 1936.
Εύη Δ. Σκληράκη, Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών. Οδοιπορικό μέσα στο χρόνο, εκδ. Σμίλη, Αθήνα 1994, τ. Α΄-Β΄.
Σύλλογος Αποφοίτων Π.Σ.Π.Α., Επετηρίδα των αποφοίτων του Πειραματικού Σχολείου του Πανεπιστημίου Αθηνών [τόμος για τα 50 χρόνια λειτουργίας του σχολείου 1929-1979], Αθήνα 1980.
«Η Φωνή του Πειραματικού Σχολείου» (τεύχη 1950-1954).
Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών - Ιστορικά Ανάλεκτα της τάξης που αποφοίτησε το 1951, Αθήνα 2001 και Π.Σ.Π.Α. - Ενθύμια από την τάξη Γυμνασίου 1940-1948, από τον Κωνσταντίνο Α. Φιλίππου, Δεκέμβριος 2002 (φωτοτυπημένες σελίδες σε πλαστικό κλασέρ με κείμενα μαθητών, σχόλια για τους καθηγητές τους και λίγες φωτογραφίες).
[3] Είχε προηγηθεί μικρή έκθεση φωτογραφικού υλικού και παρουσίαση του δελτίου καταγραφής από τους μαθητές του Ομίλου με την ευκαιρία της Ημερίδας του Συλλόγου Αποφοίτων «Πάντων μέτρον άνθρωπος» (Σάββατο, 21 Απριλίου 2018).
[4] Η φωτογραφία παραχωρήθηκε στο Ι.Α. με πρωτοβουλία του Συλλόγου Αποφοίτων μετά τη διημερίδα του Ομίλου Ι.Α. Π.Σ.Π.Α., «Σχολεία και Αρχεία: Ανάπτυξη αρχειακής συνείδησης και έρευνα της σχολικής ιστορίας στον 21ο αιώνα» (21-22 Μαϊου 2021).
[5] Για τον Δημήτρη Λόη βλ. Γ. Δουλφής - Μ. Κεκροπούλου, «Σελίδες Κατοχής από ένα επιταγμένο σχολείο: Πειραματικό Σχολείο Πανεπιστημίου Αθηνών», ΤΟΜΕΣ ΣΤΗΝ ΕΛΛΗΝΙΚΗ ΕΚΠΑΙΔΕΥΣΗ. Τα χρόνια του Πολέμου και της Κατοχής, Πρακτικά Ημερίδας (Σάββατο 19 Οκτωβρίου 2013), Αθήνα 2015. Για την εκδήλωση μνήμης του 2004, βλ. https://www.pspa.gr/alumni-pspa-dimitris-lois-event-2004/. Σε ανάλογη εκδήλωση του 2013 δόθηκε το όνομα του Δ. Λόη στην αίθουσα 1 του πρώτου ορόφου του διδακτηρίου και έξω από αυτήν αναρτήθηκε κάδρο με φωτογραφίες που δώρισε η οικογένεια Λόη (GR_PSPA_F_0033-0039). Τέλος, κατά τη διάρκεια απολύμανσης του σχολείου λόγω της πανδημίας covid (Ιανουάριος 2021) ανακαλύφθηκαν φωτογραφίες που είχε τραβήξει ο Πέτρος Λόης και είχαν επίσης δωρηθεί στο σχολείο από την οικογένειά του (GR_PSPA_F_0027-0030).
[6] Σκληράκη, ό.π., τ΄Β΄, σ. 357 και 359-369. Οι φωτογραφίες αυτές σαρώθηκαν και καταγράφηκαν ως Φωτογραφίες Τεκμηρίωσης Ι.Α. Π.Σ.Π.Α. αρ. 73-98.
[7] Κατερίνα Κυριακού, Η σχολική καθημερινότητα μέσα από το φωτογραφικό αρχείο της Αλεξάνδρας Μάνου, «Σχολεία και Αρχεία» ό.π.
[8] Ν.Ανδριώτης-Γ.Δουλφής-Κ. Κυριακού, Όμιλος Ιστορικού Αρχείου Π.Σ.Π.Α.: Τέσσερα χρόνια λειοτυργίας, «Σχολεία και Αρχεία» ό.π.
